Trollbærslekta
Actaea
Trollbærslekta heiter «baneberry» på engelsk, og det syfter nok på dei giftige bæra som kan vere dødelege. På folkemunne vert fleire andre artar med giftige eller ikkje etande bær òg kalla trollbær, til dømes firblad, trollhegg og krossved. Slekta skil seg frå dei andre slektene i soleiefamilien i at frukta er eit bær; elles i familien er det smånøtter og skolmkapslar som gjeld.
- Innhold
- Siter nettsida som:
Trollbær, vår heimlege art i trollbærslekta Actaea.
Blada hos artar i trollbærslekta er fleire gonger kopla. Blomane sit i ein klase, og frukta vert eit bær.
Det er i underkant av ti artar i slekta Actaea på verdsbasis (når ein held Cimicifuga-artane utanfor; dei vert stundom inkluderte i Actaea, til dømes av POWO 2022). Artane er heimehøyrande i tempererte til boreale skogar på den nordlege halvkula.
Trollbærslekta inneheld fleirårige, greina urter som er middels storvaksne. Blada er to til tre eller fleire gonger trekopla med lappa eller tanna småblad. Blomestanden er ein klase med mange små, radiærsymmetriske blomar. Frukta vert eit bær, og dette er den einaste slekta med bær i denne familien i Noreg. Vår heimlege trollbær har svarte bær, medan dei to andre artane nemnde nedanfor har raude bær. Trollbærplanta er giftig, og det gjeld særleg bæret.
Slekta står nære Cimicifuga som stundom vert inkludert i ein vidare tyding av Actaea (sjå Compton mfl. 1998a og b). Slekta skil seg morfologisk frå Cimicifuga i at blomane sit i ein brei klase og at frukta er eit bær. Både ‘Flora of North America’ og ‘Flora of China’ handsamar Actaea og Cimicifuga som skilde slekter, men molekylære undersøkingar tyder på at dette skiljet mellom bær og kapselfrukt ikkje gjev naturlege grupper, og at Cimicifuga vert ei parafyletisk slekt som fylogenetisk omsluttar Actaea.
Trollbærslekta har berre éin heimleg art i Noreg, nemleg trollbær Actaea spicata. I tillegg er den framande arten amerikatrollbær Actaea rubra rapportert som forvilla éin stad i Asker (Akershus) og kanskje òg i Åmot (Hedmark). Det er mogleg at det sistnemnde funnet, som kanskje er dyrka eller attståande, kan høyre til den nærståande arten raud trollbær Actaea erythrocarpa (Fisch.) Gürke. I Nord-Sverige og Finland finst han som heimleg og spreidd til nokså sjeldsynt, men sjå diskusjon under amerikatrollbær Actaea rubra for tvil kring skiljet mellom desse to.
Kjelder
Compton JA, Culham A, Gibbings JG og Lury SL (1998a). Phylogeny of Actaea including Cimicifuga (Ranunculaceae) inferred from nrDNA ITS sequence variation. Biochemical Systematics and Ecology 26: 185–197.
Compton JA, Culham A og Jury SL (1998b). Reclassification of Actaea to include Cimicifuga and Souliea (Ranunculaceae): phylogeny inferred from morphology, nrDNA ITS, and cpDNA trnL-F sequence variation. Taxon 47: 593–634.
Elven R, Bjorå CS, Fremstad E, Hegre H og Solstad H (2022). Norsk flora. 8. utgåva. Samlaget, Oslo.
Ford BA (1997). Actaea Linnaeaus. I: Flora of North America Editorial Committee (red.), Flora of North America north of Mexico. 3. Magnoliophyta: Magnoliidae and Hamamelidae. http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=100421. Lasta ned 27/3/2022.
Høeg OA (1976). Planter og tradisjon. Universitetsforlaget, Oslo. 751s.
Liangqian L og Tamura M (2001). Actaea Linnaeus. I: Wu ZY, Raven PH og Hong DY (red.), Flora of China. 6 Caryophyllaceae through Lardizabalaceae: 147.
Plants of the World Online (POWO) (2022). Actaea L. https://powo.science.kew.org/results?q=Actaea Lasta ned 27/3/2022.
Uotila P (2001). Actaea L. I: Jonsell B (red.), Flora Nordica. 2. Chenopodiaceae to Fumariaceae: 294–297.
Siter nettsida som:
Hegre H og Elven R. Trollbærslekta Actaea L. www.artsdatabanken.no/Pages/315283. Lasta ned <dag/månad/år>.