Svartsennep Rhamphospermum nigrum (L.) Al-Shehbaz

Svartsennep er ei eittårig urt, rak og med ein rikt greina og grovvaksen stengel opptil 1–2 m. Stengelen er stivhåra nedst. Blada er snaue og litt blågrøne; dei nedre stengelblada er buktflika og med stor endeflik og tanna sideflikar, dei midtre stengelblada er avlange, og dei øvste er smale og utan tenner. Blomane sit i opne klasar som strekkjer seg mykje i fruktstadiet. Dei har blomeskaft som er kortare enn begerblada. Begerblada sprikjer, er utan sekkforma grunn og fell ofte tidleg av. Kronblada er gule og 7–9 mm lange. Skulpa er ei 0,8–2,5 cm lang og svært kortskafta langskulpe som ligg inntil stengelen. Veggdelen har veggar med tre eller fleire tydelege nervar og ei rekkje svarte til brune frø i kvart skulperom (4–16 frø i kvar skulpe). Griffeldelen er eit 1,5–4 mm langt nebb og er utan frø. Skulpa er snau, og ho er først grann og knudrete, seinare tjukk og firkanta i tverrsnitt.

Svartsennep er diploid med grunntal x = 8 og kromosomtal 2n = 16. Teljingar er ikkje utførte på norsk materiale.

Svartsennep er framand og komen inn på ulike vis. Han blei først påvist som forvilla på 1820-talet, men kan ha vore her sidan mellomalderen (sjå Hartvig 2015). Frå 1800-talet og frametter er han komen med ballastjord, med korn ved møller, og spreidd frå dyrking som krydderplante. Han er funnen på skrotemark og i hagekantar og på vegkantar. Han er gjennom tida funnen spreidde stader i låglandet på Austlandet, langsmed kysten til Jølster (Sogn og Fjordane), og ved møllene og kornsiloane i Skaun og Trondheim (Sør-Trøndelag), men han er ikkje og har truleg aldri vore bufast. Frå og med 2000 er han berre dokumentert med funn frå fire stader: i Moss (Østfold) i 2013, Oslo i 2000, Kristiansand (Vest-Agder) i 2006 og kanskje Frosta (Nord-Trøndelag) i 2020. Han er kanskje snart heilt borte frå norsk natur.

Svartsennep kjem opphaveleg frå Middelhavsområdet og Vest-Asia, kanskje hovudsakleg frå austre Middelhavsområdet (men Stace 2019 reknar arten som heimleg på Dei britiske øyane). I Nord-Europa har han vore dyrka sidan mellomalderen. Han er utbreidd over nokså store delar av jorda som krydderplante og er forvilla mange stader.

Nyare molekylære undersøkingar syner at svartsennep har vore plassert i feil slekt: Brassica. Molekylært høyrer han saman med åkersennep i ei lita slekt med berre eit par andre artar (sjå Al-Shehbaz 2021): Rhamphospermum, her med svartsennep som Rhamphospermum nigrum og åkersennep som Rhamphospermum arvense.

Plants of the World Online (POWO) skil no (i februar 2024) ut svartsennep i ei anna, monotypisk slekt: Mutarda Bernh., som Mutarda nigra (L.) Bernh. Monotypisk tyder at slekta berre har éin art. Vi har ikkje funne ut kvifor svartsennep er handsama slik; den publikasjonen som handsaminga byggjer på, er på russisk og lite tilgjengeleg for oss.

Elven R og Hegre H. Svartsennep Rhamphospermum nigrum (L.) Al-Shehbaz. www.artsdatabanken.no/Pages/345658. Lasta ned <dag.månad.år>.