Sandskrinneblom Arabidopsis arenosa (L.) Lawalrée

Sandskrinneblom er ei eittårig (sjeldan toårig) urt. Ho har fjørdelte rosettblad med stor endeflik, og blada har både uregelrett greina hår og lange, ugreina hår. Stengelen kan bli opptil 40 cm høg, og han er ofte greina, med få og oftast heile stengelblad. Blomestanden er ein klase som strekkjer seg noko i fruktstadiet. Blomane er 12–16 mm breie, heilt opne, med kronblad som er 6–8 mm lange, kvite eller med eit rosa skjær, og utan gul flekk på kronbladskaftet, men med eit par tenner på skaftet. Frukta er ei 2–4 cm lang, grann langskulpe på sprikjande skaft. Ho er kring fire gonger så lang som skulpeskaftet, eller meir, med ein 0,5–0,9 mm lang griffel. Det er éi rekkje frø i kvart skulperom, og frøa er 1–1,5 mm breie.

Sandskrinneblom er di- og tetraploid med grunntal x = 8 og kromosomtala 2n = 16 og 32. Teljingar er ikkje utførte på norsk materiale.

Sandskrinneblom er framand i Noreg og er komen inn med transportmiddel og kanskje med grasfrø. Han blei først funnen i Kristiansand og Vennesla (Vest-Agder) i 1871. Neste funn er i Bergen (Hordaland) i 1877. Han veks på open, nokså tørr mark, både sur og basisk, men oftast næringsfattig. Særleg vanleg er han på vegkantar og langsmed jernbanar, men elles veks han på allslags skrotemark og stundom òg i nysådd eng, åker og på havstrand. Arten er hovudsakleg utbreidd frå nemoral til nordboreal sone, men førekjem òg i lågalpint belte. I Aust-Finnmark er han funnen godt naturalisert i sandmæler langsmed større elvar. I dag er han vanleg på Austlandet, Sørlandet, i Trøndelag og i Aust-Finnmark, noko meir spreidd på Vestlandet og i Nordland–Troms, men heller ikkje her sjeldsynt. Han er funnen (og set frø) heilt opp til 1220 moh. på Finse i Ulvik (Hordaland). Han har særleg store og tette førekomstar i dei områda der han først vart funnen: på Sørlandet kring Kristiansand, kring Oslo og i Valdres kring Bagn i Sør-Aurdal (Oppland).

Arten er heimleg i Mellom-Europa frå Frankrike aust til Russland, men han er ikkje rekna som heimleg i Sverige eller Finland. I Danmark er han samla og dokumentert i herbarium allereie frå 1600-talet og er rekna som heimleg eit par stader (Møns og Stevns klinter), men ein antek at storparten av utbreiinga òg i Danmark i dag skuldast innførslar (Hartvig 2015).

To underartar er aksepterte: den eitt- til toårige subsp. arenosa og den fleirårige subsp. borbasii (Zapał.) O’Kane & Al-Shehbaz, begge utbreidde i om lag heile det heimlege utbreiingsområdet. Den siste har òg mykje meir tydeleg lilla blomar enn den første. Subspecies borbasii skal vere funnen i Danmark, men det er ikkje noko førebels som tyder på at han veks i Noreg. Vi antek med andre ord at det er nominatrasen subsp. arenosa som veks her.

Elven R og Hegre H. Laukurt Sandskrinneblom Arabidopsis arenosa (L.) Lawalrée. www.artsdatabanken.no/Pages/345494. Lasta ned <dag.månad.år>.